Sąd Apelacyjny w Poznaniu nie sprawował prawidłowego nadzoru nad realizacją inwestycji dotyczącej budowy jego siedziby. Nie wszystkie działania w tym zakresie były rzetelnie prowadzone, a w konsekwencji doprowadziły do dokonywania wydatków z naruszeniem zasad gospodarności.
Wprawdzie Sąd zawarł umowę na usługi pełnienia nadzoru inwestorskiego, jednak nie sprawował on rzetelnej kontroli nad jej wykonaniem i podejmowanymi w ramach umowy działaniami. Inspektorzy nadzoru nie wykonywali swoich obowiązków z należytą starannością dopuszczając do prowadzenia robót budowlanych niezgodnie ze sztuką budowlaną i w sposób niemający uzasadnienia technologicznego. Zarówno pracownicy Sądu jak i inspektorzy nadzoru nie egzekwowali od wykonawcy ścisłego przestrzegania ustalonego harmonogramu rzeczowo-finansowego, zapewnienia należytej jakości wykonania robót oraz poświadczali w dokumentach budowy odbiór robót, które nie zostały wykonane.
Najwyższa Izba Kontroli wykryła, że wskutek braku rzetelnej weryfikacji wykonanych robót w zakresie wycinki drzew, jak i wykonaniu koniecznych nasadzeń zastępczych, w piśmie skierowanym do organu ochrony przyrody również poświadczono nieprawdziwe informacje nt. terminu realizacji tych robót.
Istotne nieprawidłowości NIK stwierdziła już na etapie przygotowania Sądu do prowadzenia spraw związanych z realizacją zadań inwestycyjnych i przeprowadzenia postępowania przetargowego na budowę ww. budynku, które w ocenie kontrolerów NIK miały istotny wpływ na przebieg całego procesu budowlanego. W związku z ustaleniami kontroli, NIK skierowała zawiadomienia do prokuratury o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstw oraz do izby inżynierów o niedopełnieniu obowiązków przez inspektorów nadzoru.
Budynek nowego Sądu Apelacyjnego w Poznaniu miał powstać w centrum Poznania, w pobliżu Urzędu Marszałkowskiego i nowego Sądu Okręgowego w Poznaniu. Miał on poprawić nie tylko komfort i warunki pracy zatrudnionych w sądzie pracowników, ale przede wszystkim miał poprawić bezpieczeństwo.
Najbardziej niebezpieczni oskarżeni mieli być transportowani na podziemny parking, gdzie zostaną wprowadzeni na salę rozpraw dzięki specjalnej klatce schodowej. W nowej siedzibie miały się znajdować sale rozpraw z pokojami narad i pomieszczeniami dla świadków, pomieszczenia biurowe, sale konferencyjne, archiwa, a pod budynkiem hala garażowa. Wartość inwestycji szacowana była pierwotnie na około 50 mln zł i miała potrwać około trzy lata, tj. od 22 września 2016 r. maksymalnie do końca 2019 r. Inwestycja ta do dziś nie została zrealizowana, a jej wartość aktualnie została oszacowana na 110 mln. zł.
W wyniku tej kontroli NIK ujawniła nieprawidłowości dotyczące przygotowania Sądu do prowadzenia spraw związanych z realizacją tej budowy. W postępowaniu przetargowym na realizację robót budowlanych dokonano wyboru oferty, która została niedoszacowana i była o 26,7 proc. niższa od wartości zamówienia podstawowego brutto. Nie wzbudziło to jednak żadnych wątpliwości inwestora, co do możliwości zrealizowania inwestycji zgodnie z założeniami programu inwestycji, dokumentacji projektowej i przetargowej, i nie wezwano wykonawcy do wyjaśnienia rażąco niskiej ceny.
Inwestor publiczny i działający w jego imieniu inspektorzy nadzoru inwestorskiego nie sprawowali prawidłowo nadzoru nad realizacją robót prowadzonych na objętym kontrolą zadaniu. Nie wykonywali swoich obowiązków z należytą starannością dopuszczając do prowadzenia robót budowlanych niezgodnie ze sztuką budowlaną. Nie egzekwowali od wykonawcy ścisłego przestrzegania ustalonego harmonogramu rzeczowo-finansowego, a wprowadzane do umowy zmiany, nie miały uzasadnienia technologicznego. W ich konsekwencji m.in. przesunięto termin wykonania pokrycia dachowego, którego ostatecznie nie wykonano, co z kolei doprowadziło do częściowego zniszczenia efektów wykonanych prac oraz konieczności przeprowadzenia – w związku z zejściem wykonawcy z placu budowy - dodatkowych robót zabezpieczających na kwotę 105,6 tys. zł.
Zastosowane zabezpieczenia, ze względu na ich doraźny i niekompleksowy charakter, nie chroniły w pełni istniejącego obiektu przed degradacją. Niegospodarnym i bez jakiegokolwiek uzasadnienia było również dopuszczenie do montażu klimatyzatorów kanałowych i instalacji wentylacji mechanicznej (za kwotę 870,5 tys. zł), które wykonawca dostarczył bez wymaganej gwarancji, czy też montaż izolacji termiczno-akustycznej stropów piwnic w warunkach niezgodnych z zaleceniami producenta i narażających efekty tych prac na działanie szkodliwych warunków atmosferycznych. W związku z tym, Sąd poniósł koszty w wysokości 71,7 tys. zł za wykonanie demontażu ww. urządzeń, przeprowadzenie ich przeglądu i właściwe zabezpieczenie. Z kolei całość wykonanej izolacji termiczno-akustycznej stropów i ścian w piwnicy przewidziana została do likwidacji i utylizacji w przypadku kontynuacji robót budowlanych.
Inwestor i inspektorzy nadzoru inwestorskiego nie zapewnili należytej jakości wykonania robót oraz nie reagowali odpowiednio na brak zrealizowanych robót, poświadczając jednocześnie ich odbiór w protokołach częściowych odbiorów robót. Skutkowało to „zrealizowaniem Harmonogramu finansowego", a nie zrealizowaniem zakresu rzeczowego zadania. W konsekwencji Sąd zapłacił wykonawcy kwotę 510,7 tys. zł za zrealizowanie robót, które nie zostały wykonane oraz kwotę 568,7 tys. zł za roboty, które nie zostały zaakceptowane i przyjęte w wyniku inwentaryzacji. Ponadto, wartość robót wykonanych wadliwie została oszacowana na kwotę 1.032,8 tys. zł. Łączna wartość tych robót stanowiła aż 20 proc. łącznej wartości robót zafakturowanych przez wykonawcę i rozliczonych przez inwestora.
NIK ujawniła ponadto, że w piśmie skierowanym do organu ochrony przyrody poświadczono nieprawdziwe informacje nt. terminu realizacji wycinki drzew, jak i wykonaniu koniecznych nasadzeń zamiennych. Nie wyegzekwowano od wykonawcy robót budowlanych usunięcia wszystkich drzew wymienionych w decyzjach Prezydenta Miasta Poznania, pomimo zapłaty na rzecz wykonawcy wynagrodzenia w kwocie 0,8 tys. zł z tego tytułu. Nie podjęto próby odzyskania choćby części opłaty (w kwocie 16,5 tys.) uiszczonej na rzecz organu ochrony przyrody za udzielone zezwolenie i nie dopilnowano terminu wykonania nasadzeń zamiennych, co mogło narazić Skarb Państwa na poniesienie odroczonej opłaty w kwocie 382,8 tys. zł.
Wskutek nierzetelnego i nieskutecznego nadzoru ze strony inwestora dopuszczono, m.in. do niewykonania przez wykonawcę trzech otworów okiennych w ścianach zewnętrznych, niewłaściwego wykonania robót w zakresie zabezpieczenia części kubaturowej poniżej poziomu terenu oraz niezgodnego z wymogami projektowymi wykonania instalacji wentylacyjnej.
Dopuszczono także do montażu na podkonstrukcji stalowej na dachu technicznym jednostek zewnętrznych systemu freonowego układu chłodzenia VRV i agregatów wody lodowej, podczas gdy nie wykonano warstw stropodachu na dachu technicznym, nie dopasowano podkonstrukcji do montowanych urządzeń, nie zatwierdzono materiału do wykonania podkonstrukcji stalowej, rozpoczęcia prac montażu izolacji termiczno-akustycznej stropów i ścian w piwnicach w warunkach niezgodnych z wymogami producenta, nieprawidłowego wykonania części murowanych ścianek działowych.
Powyższe nieprawidłowości stanowiły istotną przyczynę wydłużenia terminu realizacji inwestycji oraz znaczącego wzrostu kosztów jej wykonania (1.600,3 tys. zł). Ostatecznie budowa nowej siedziby Sądu nie została zakończona w założonym pierwotnie terminie, tj. do końca 2019 r. W konsekwencji Sąd poniósł dodatkowe koszty związane z ochroną posiadanego obiektu w łącznej kwocie 620,9 tys.
Inwestor od 2018 r. nie prowadził działań mających na celu polepszenie stanu technicznego budynku, np. wykonania pokrycia całości dachu, podejmowania robót konserwacyjnych czy naprawczych. W konsekwencji budynek ten z roku na rok ulegał stopniowej degradacji.
W efekcie ustaleń kontroli, NIK skieruje dwa zawiadomienia do prokuratury o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstw, tj. przestępstwa polegającego na poświadczeniu przez pracowników Sądu i inspektorów nadzoru inwestorskiego nieprawdy w protokołach częściowego odbioru robót, przestępstwa polegającego na poświadczeniu przez Dyrektor Sądu nieprawdy w piśmie skierowanym do organu ochrony przyrody.
NIK zawiadomi również izbę inżynierów o niedopełnieniu obowiązków przez inspektorów nadzoru nad przebiegiem procesu budowlanego i poświadczaniu nieprawdy w dokumentach budowy.